Friday, March 19, 2010

Dạy con biết nghi ngờ

Con trai yêu quý, hôm nay con tròn 2 tháng tuổi và đang ở nhà bà ngoại với mẹ, bố ở nhà một mình và tất nhiên đang nghĩ đến con, đến tương lai của con ... Cũng như tất các các bậc cha mẹ khác, nghĩa vụ của cha mẹ là nuôi con ăn học. Để con có đủ ăn, với bố mẹ bây giờ chắc không phải là điều quá lo lắng. Nhưng làm sao để con có thể trở thành người có đủ "học"? Khi mà nền giáo dục đang bị khủng hoảng[1], khi mà từ nhà trường đến xã hội luôn có những điều giả dối[2]. Bố sẽ phải làm gì để con giữ được tình yêu cuộc sống, tâm hồn trong sáng, chính trực ??? Bố không thể bảo vệ con bằng cách ngăn không cho con tiếp xúc với xã hội, hoặc không cho con tới trường. Có lẽ điều duy nhất bố có thể làm là trang bị cho con những kỹ năng cơ bản để con có sức đề kháng cần thiết trước những điều sai trái. Kỹ năng đầu tiên: hãy biết nghi ngờ!

Nghi ngờ, trước hết là không vội vàng tin ngay vào bất kỳ điều người khác nói, bất kể người đó là ai, kể cả là bố. Phải biết đặt câu hỏi liệu điều mình vừa được nghe, đọc, xem đúng hay sai. Cuối cùng là tìm cách để trả lời câu hỏi đó và sử dụng nó.

Là người biết nghi ngờ, con sẽ hỏi lại: "tại sao lại không vội vàng tin ngay vào điều người khác nói?". Bởi trên đời không phải ai cũng là người tốt. Mà kể cả khi người ta "nói thật" những gì họ biết, thì điều đó chưa chắc đã là sự thật, bởi rất có thể nhận thức của người đó cũng sai. Thêm nữa, một thông tin dù chính có chính xác, cũng có thể bị hiểu sai trong quá trình truyền từ người nói đến người nghe. Vì thế trước hết: đừng vội tin.

Giả sử, một ngày nào đó, bố sẽ bảo với con rằng "con là người Hạnh Phúc"[3]. Con sẽ tin ngay lời bố rồi đi khoe với bạn bè rằng mình hạnh phúc. Hay con sẽ hỏi lại bố "Hạnh Phúc là gì?"[4], để khi đã hiểu thế nào hạnh phúc, con sẽ tự kết luận mình có hạnh phúc hay không. Hoặc sau này đi học, người ta sẽ dạy con rằng: nước mình giàu vì có "rừng vàng biển bạc", con sẽ tự hào đi khoe bất với bất kỳ người nước ngoài nào rằng nước tao giàu hơn mày vì ..., hay con sẽ tìm hiểu xem hiện nay biển "bạc" như thế nào[5], rừng "vàng" ra sao[6]. Để rồi từ đó tự mình kết luận: nó đúng hay sai ! Qua hai ví dụ trên bố muốn con thấy, biết nghi ngờ tức là phải biết cách đi tìm lời giải cho những nghi ngờ đó. Trước hết hãy chắc chắn rằng mình hiểu đúng ý của người nói, bằng cách chủ động hỏi lại khi có vấn đề nào chưa rõ. Sau đó, nên tham khảo ý kiến của những người xung quanh, có thể là bố, mẹ ông bà, thầy cô giáo, bạn bè hoặc tự tìm hiểu những thông tin liên quan về vấn đề mình đang nghi ngờ. Đặc biệt, nên tìm hiểu những ý kiến phản bác ý kiến ban đầu. Và cuối cùng, khi đã có cái nhìn đủ khách quan và đa chiều về vấn đề đang nghi ngờ, hãy tự tin đưa ra kết luận của chính mình.

Để nhận thức đúng một vấn đề không hề đơn giản. Trước hết phải biết cách thu thập thật nhiều thông tin từ nhiều góc độ, sau đó quan trọng hơn là phải biết sàng lọc thông tin, để giữ lại cho bản thân mình những gì đúng đắn nhất, những gì là chân lý. Nhưng nhận thức được vấn đề đã khó thì biết cách và dám sử dụng nhận thức đó còn khó gấp nhiều lần. Bởi một quy luật kỳ lạ mà cuốn "Trí tuệ đám đông"[7] đã chỉ ra là con người thường từ bỏ suy luận cá nhân của mình để hùa theo quan niệm của đám đông, và khi đám đông hùa theo ấy càng lớn thì con người lại càng tin tưởng rằng cái quan niệm đó là đúng. Đó chính là một vòng lặp đệ quy điển hình, khiến cho các đám đông đưa ra quyết định sai lầm, bảo thủ. Và cuốn sách cũng chỉ ra rằng đám đông sẽ "thông minh hơn" với mỗi người dám bảo vệ chính kiến của mình, và đám đông sẽ thông minh nhất khi tất cả mọi người "bỏ phiếu" theo nhận thức của riêng họ. Nhưng đủ dũng cảm đứng lên bảo vệ ý kiến của riêng mình là một việc vô cùng khó khăn, nhiều khi nguy hiểm đến cả tính mạng. Vậy, nên hay không theo bước Galile[8] vì "dù sao trái đất vẫn quay"???

Bố tin rằng, nếu làm được như thế, con sẽ tránh được nhiều điều giả dối trong cuộc sống. Con sẽ có khả năng tuy duy độc lập, vượt trên những được hiểu biết sai lầm mà người khác áp đặt lên con. Bên cạnh đó, biết nghi ngờ, không tin ngay vào những gì được nghe nói, con sẽ tránh những sai lầm do sự hấp tấp, làm việc theo cảm tính. Quan trọng hơn, con sẽ có kỹ năng tư duy logic, giúp nuôi dưỡng tính tò mò, tinh thần ham học hỏi. Khi đã biết nghi ngờ, con sẽ đủ trí tuệ để tránh được sự ngu muội của "đám đông vô thức"[9]. Nhìn rộng hơn, nếu xã hội ta biết nghi ngờ những thứ "chân lý" đã áp đặt lên cả xã hội như người Nhật đã từng biết cách nghi ngờ đạo Khổng của Trung Quốc [10] thì chúng ta có thể xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn, tự do hơn[11].

Cuối cùng, một ngày nào đó, khi con đọc được những dòng này: Hãy nghi ngờ tất cả những gì bố vừa viết!
Bố của con.

Reference:

[1]Harvard bàn về khủng hoảng giáo dục đại học VN., TuanVietNam.net
[2]Ngành GD có thể làm gì để cứu vãn nhân cách Việt? , TuanVietNam.net
[3] Chữ "Hạnh Phúc" viết hoa vì trích trong câu cụm từ "Độc Lập - Tự Do - Hạnh Phúc".
[4] Nên đọc Bàn về Hạnh Phúc , một cuốn sách hay, giải thích các vấn đề về hạnh phúc theo triết lý của đạo phật.
[5] Quần đảo Hoàng Sa của chúng ta đang bị Trung Quốc chiếm giữ, nhiều ngư dân của chúng ta bị bắt giữ ngay trên hải phận của mình.
[6] Hiện nay, Viêt Nam đang cho TQ thuê 300 ha rừng trong 50 năm, có khả năng gây nguy hại cả về môi trường lẫn an ninh quốc phòng cho Việt Nam. Nếu họ chặt phá rừng, chúng ta sẽ bị lũ lụt. Nếu họ sinh sống, đẻ con, mai táng trên đất đó, 50 năm sau chúng ta sẽ không thể đòi lại đất.
[7]Đọc cuốn "Trí tuệ đám đông", của James Surowiecki.
[8]Galile nhà thiên văn học, đã chống lại Thiên Chúa Giáo khi chỉ ra rằng Trái Đất quay.
[9] Theo cuốn sách Tâm lý học đám đông , những đám đông luôn bị vô thức tác động, họ xử sự như người nguyên thuỷ, người dã man, không có khả năng suy nghĩ, suy luận, mà chỉ cảm nhận bằng hình ảnh, bằng sự liên kết các ý tưởng, họ không kiên định, thất thường, và đi từ trạng thái nhiệt tình cuồng loạn nhất đến ngây dại ngớ ngẩn nhất.Còn theo BS Hồ Hải thì 95% người VN thuộc dạng đám đông vô thức.
[10]Trung Quốc trong mắt Nhật Bản, cách nhìn tạo ra số phận, TuanVietNam.net
[11] Tự do bao gồm tự do về vật chất và tự do về tâm hồn.

9 comments:

  1. @ Tiến : Sợ quá. Con trai mới có 2 tháng tuổi mà chưa j đã toàn Hãy nghi ngờ + đừng vội tin :( .
    @ Nghé : Đầu tiên đừng tin bài này do bố cháu viết :D. Vì chơi với bố Nghé bao năm nay rồi, chưa bao giờ cô thấy bố Nghé viết được đến 1/4 trang A4 chứ không nói gì đến cả 1 bài luận hùng hồn thế này >:)

    ReplyDelete
  2. @Trang: Bài này chỉ nói về dạy cái gì thôi, còn dạy vào lúc nào tớ còn đang nghiên cứu. Chắc cái này ko dạy sớm quá được :)

    ReplyDelete
  3. Đây là comment của bác Minh qua chat với bố:
    minh nguyen:Hom no nha chi
    minh nguyen: Xem clip hoc sinh nu danh nhau
    minh nguyen: Chong chi ve cu ban khuan mai
    minh nguyen: Day con the nao bay gio
    minh nguyen: Nhung cugn chi ban khuan
    ...
    minh nguyen: thuc ra co nhieu cai
    minh nguyen: nhu em noi y
    minh nguyen: Day con biet nghi ngo
    minh nguyen: Nhung voi mot dua tre, neu thieu niem tin
    minh nguyen: Vi du cai do tuoi 3-6 tuoi
    minh nguyen: Neu ko tin, thi se khogn thich chuyen co tich
    minh nguyen: nen ly thuyet thi hay
    minh nguyen: Nhung tuy vao tung do tuoi
    minh nguyen: Thuc ra nhu chi, bay gio moi bat dau lo den chuyen day con
    minh nguyen: Cung lo lam
    minh nguyen: Nhung cung chua co dinh huong ro rang la day con the nao ca
    minh nguyen: co khi lai phai hoc em nua
    minh nguyen: Nhugn van tin la
    minh nguyen: Co nen tang gia dinh
    minh nguyen: Co su quan tam con cai
    minh nguyen: Con tuy hoan canh, tuy tinh hinh lai tinh tiep

    ReplyDelete
  4. Tiến thối nghĩ thế cũng phải thôi! Tớ còn nghĩ hay thôi ko có con, cho đỡ phải dạy ^^

    KT: Tú béo

    ReplyDelete
  5. Hihi, bất ngờ vì một trong các ông bố của nhóm chúng ta. Chờ VH xem có được nhẹ nhàng như ông bố này k nhé. Chúc bé hay ăn chóng nhớn!!!

    ReplyDelete
  6. Đây là comment của cô Hằng trên buzz:
    Hang Hoang Minh -hic hic. Bạn viết thư cho con mà dùng lối viết kiểu academic document thì sợ thật đấy! :-S
    Ko dám tranh luận nhiều, mỗi người đều có cách dậy con khác nhau, và cũng đều xuất phát từ tình yêu thương vô điều kiện thôi.
    Tuy nhiên mình cũng có vài lời thế này. Theo mình hiểu thì cái mà bạn nên hướng tới là dậy con "độc lập trong suy nghĩ" thì đúng hơn là học cách "nghi ngờ". Mình tin là bạn không có ý muốn con mình sau này trở thành một đứa trẻ thiếu niềm tin, đa nghi và sống vô cảm bởi không tìm thấy chỗ dựa cho tâm hồn nó.
    Có lẽ là cách dùng từ của bạn, mình tin là vậy đấy; bởi nghi ngờ không bao giờ nên là điều đầu tiên nên dậy một đứa trẻ. Cháu nên được học từ bố mẹ và gia đình về tình thương giữa người với người trước nhất

    ReplyDelete
  7. @Hằng:
    Đúng là chẳng ai dạy con phải đa nghi cả. Nhưng nghi ngờ cả đa nghi khác nhau chứ, anh dạy cháu nó nghi ngờ chính vì không muốn nó trở thành một người đa nghi. Bởi tất nhiên khi cháu còn bé, ở với bố mẹ ông bà, thì mọi thứ đều tốt. Nhưng sau này ra ngoài xã hội, mỗi lần nó bị lừa dối là một lần mất niềm tin. Anh chỉ sợ rằng nếu nó không biết cách nhận thức đúng đắn (mà anh gọi là nghi ngờ) thì cháu sẽ trở thành một người đa nghi (tức là không biết tin vào cái gì). Còn nếu cháu nó biết nghi ngờ, nó sẽ tin vào những gì nó kết luận (sau khi tìm hiểu và suy luận), như thế nó sẽ trở lên tự tin và tin tưởng vào chân lý hơn. :)

    ReplyDelete
  8. Cái này chỉ nên dạy cháu khi cháu đến tuổi dậy thì thôi. Ông bà mình bảo: "Nữ thập tam, nam thập lục". Để đến lúc nó 13 tuổi hãy dạy. Dạy cái này sớm quá là bắt nó sống hơn lứa tuổi của nó lúc đó lại hư sự á.

    Cứ đọc và nghiền ngẫm bài của tớ, nhất là đoạn 3 bước tư duy của lứa tuổi teen, rồi ắt sẽ biết dạy con như thế nào?

    OK Salem?

    ReplyDelete
  9. Tổng thống Obama cũng dạy học sinh phải biết nghi ngờ :)
    http://tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=113&CategoryID=6&News=4449

    ReplyDelete